موقعیت جغرافیایی

شهرستان خوی با وسعتی بالغ بر 5548 کیلومتر مربع در شمال غربی‌ترین نقطه? ایران و آذربایجان و در مرز کشور ترکیه واقع شده‌است. فاصله آن از تهران 780 و از تبریز 165 کیلومتر بوده و جاده ترانزیتی ایران- اروپا از 30 کیلومتری آن عبور می‌کند. شهر خوی در دشتی وسیع و محصور در بین کوههای سر به فلک کشیده واقع شده و به همین جهت نیز به «خوی چوخورو» مشهور گشته‌است. بلندترین کوه آن «اورین» (در زبان ترکی به معنی اژدها، بزرگ و باعظمت می‌باشد.) با ارتفاعی بیش از 3650 متر چون مادری سپید قبا شهر را در آغوش کشیده و با رودخانه‌ها و چشمه‌های جوشانش آب حیات را در رگ‌های او به جریان انداخته‌است. «قوتور»، «آغ‌چای» و «قودوق‌بوغان» از مهم‌ترین رودخانه‌های آن هستند که دشت حاصلخیز خوی به برکت پرآبی آنها سالیان سال است با طراوتی دل انگیز عاشقان زیبایی و سر سبزی را چون دلفریبی ماهرو به سوی خود می‌کشد. آب و هوای آن کوهستانی است و هر ساله زمستان‌هایی سخت سرد و برفی، بهارانی عطرناک، تابستان‌هایی ملایم و گاه معطوف به گرمی و پاییزهایی رنگارنگ و هزار رنگ چهره‌ای چهار فصل به منطقه می‌بخشند. جمعیت آن نزدیک نیم میلیون نفر است که بیش از 60 درصد آنها در مناطق شهری زندگی می‌کنند.

خوی در پهنه تاریخ

هرچند که یافته‌های باستانشناسی پیشینه سکونت انسان در دشت خوی را به ده هزار سال قبل می‌رسانند، اما آثار مکتوبی که در آنها نشانه‌هایی از منطقه یافت شود مربوط به سنگ نوشته‌ها و گل نوشته‌های سومری، آشوری و اورارتویی است. به گمان بسیاری پژوهشگران، منطقه «آراتتا»ی کتیبه‌های سومری، همان منطقه‌ای است که چندقرن بعد در کتیبه‌های آشوری با نام «سانگی بوتو» (خوی، مرند و محال گونئی) از آن یاد شده‌است. وجود آثار درخشان تمدن اورارتویی با قدمتی سه هزار ساله در جای جای این سرزمین نشانی از کهنسالی آن دارد. در دوران اسلامی این سرزمین همیشه با نام «خوی» شناخته شده و نقشی بسزا در روند حوادث تاریخی داشته‌است. مورخان مسلمان و نیز سیاحان و سفرای فرنگی در سفرنامه‌های خود گزارش‌های جالب و مبسوطی از اوضاع و احوال آن در ازمنه مختلف نگاشته‌اند که در نوع خود جالب توجهند. نقش تأثیرگذار در جنگ سرنوشت ساز ترکان سلجوقی با امپراتوری روم در ملازگرد، پایگاه مقاومت‌های سلطان شیردل جلال الدین خوارزمشاه در مقابل مغولان، میدان جنگ مشهور چالدران مابین قزلباشان صفوی و امپراتوری عثمانی، مرکز سوق الجیشی شاهزاده عباس میرزا در جنگ‌های ایران وروس در دورة قاجار از جمله آن‌هاست.

 مشاهیر

از مشاهیر شهیر خوی می‌توان این اسامی را برشمرد:

• سید ابوالقاسم خویی: مرجع تقلید سابق شیعه

• عبدالرزاق بیک دنبلی مورخ و نویسنده معروف دوره قاجاریه

• امیر شهبازخان دنبلی قهرمان ملی مقاومت در مقابل تهاجم 300000 سپاهی عثمانی در دوران صفویه

• امیر نجفقلی خان دنبلی از سرداران نادرشاه و حکمران تبریزو بیگلربیگی آذربایجان در سالهای سلطنت افشاریه -زندیه و قاجاریه و

بنیانگزار تبریز نوین بعد از زلزله مهیب آن شهر در سال 1193

• امیر احمدخان دنبلی حکمران مقتدر آذربایجان در سالهای حکومت افشاریه -زندیه و قاجاریه

• امیر حسینقلی خان دنبلی حکمران مقتدر آذربایجان در سالهای سلطنت آقا محمدخان و فتحعلی شاه قاجار

• جعفر قلی خان دنبلی سپهسالار قشون ایران و حکمران خوی و تبریز در سالهای اولیه سلطنت قاجار و حکمران خان نشین شکی واقع در جمهوری آذربایجان فعلی

• فتحعلی خان دنبلی معروف به خویسکی اولین نخست وزیر جمهوری آذربایجان در سالهای 1918 تا 1921 میلادی

• عبدالمومن بن محمد خویی از نقاشان دوره اسلامی

• علامه شیخ شهاب الدین محمد خویی قاضی القضاه شام و از فضلای قرن هفتم هجری

• شمس الدین احمد دنبلی معروف به شمس الدین احمد خوئی از دانشمندان بزرگ جهان اسلام در قرن هفتم هجری

• حیران خانم دنبلی شاعره نام آور آذربایجانی

• سپهد کریم ورهرام از فرماندهان ارتش ایران

• عباس زریاب خویی: پژوهشگر و رئیس سابق کتابخانه مجلس شورای ملی و مجلس سنا

• محمدامین ریاحی :ادیب، پژوهشگر و نویسنده تاریخ خوی

• بهروز وثوقی:بازیگر سینمای ایران.

• میرزا جلیل محمدقلی‌زاده: ناشر و مدیر روزنامه معروف ملانصرالدین- اولین روزنامه فکاهی شرق که بیشترین تأثیرها را در روند حوادث مشروطیت داشت.
•